Γράμματα από την εξορία- Αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου

V. Πνευματική ενίσχυση των διωκομένων συνεργατών.

Με το που έστειλαν τον Άγιο εξορία στη μακρινή Κουκουσό, αυλικοί παρατρεχάμενοι της Ευδοξίας, επισκοπικά και άλλα ενεργούμενα αυτών, εξαπέλυσαν άγριο πογκρόμ διώξεων και φυλακίσεων εναντίον συνεργατών και φίλων του κληρικών. Μόλις έλαβε τις σχετικές ειδήσεις έσπευσε να τους στηρίξει πνευματικά με σειρά επιστολών. Τέτοιες είναι , η εκτενής επιστολή , «τοις εγκεκλεισμένοις επισκόποις, πρεσβυτέροις και διακόνοις εν δεσμωτηρίω δι’ ευσέβειαν», που ακολουθεί, και οι πιο σύντομες 118, «επισκόποις και πρεσβυτέροις τοις εν φυλακή» ,και 174, «τοις εν Χαλκηδόνι εγκεκλεισμένοις επισκόποις, πρεσβυτέροις τε και διακόνοις».

Α. Προς τους φυλακισμένους για την ευσέβεια επισκόπους, πρεσβυτέρους, και διακόνους.

«Σας μακαρίζω για τη φυλακή, τις αλυσίδες, την όλη αντίσταση στις διώξεις που υφίστασθε. Σας θεωρώ μακάριους, τρις μακάριους, μύριες φορές μακάριους που κάνατε να κρέμεται ολόκληρη η οικουμένη από την αγάπη σας, να γίνουν εραστές και θαυμαστές σας κι αυτοί που κατοικούν στα πέρατα της γης. Παντού, σε στεριά και θάλασσα υμνούνται τα κατορθώματά σας, η γενναιότητα, η σταθερότητα, το αδούλωτο φρόνημα. Κανένα από όσα οι άνθρωποι λογαριάζουν ως δεινά δε σας τρόμαξε, ούτε το δικαστήριο, ούτε ο δήμος, ούτε το πλήθος των βασάνων, ούτε οι απειλές θανάτου , ούτε η φλόγα και το μένος του δικαστή, ούτε οι εχθροί που ακόνιζαν τα δόντια του μίσους τους και εξαπέλυαν εναντίον σας μύριες σκευωρίες, ούτε οι αμέτρητες συκοφαντίες , οι αδιάντροπες κατηγορίες, ούτε αυτός ο θάνατος που είχατε καθημερινά προ οφθαλμών . Αντλούσατε την αναγκαία παρηγοριά για όσα γίνονταν από αυτά τα ίδια τα γεγονότα! Γι’ αυτό ανοιχτά και καθαρά πια όλοι σας παραδέχονται, σας επιβραβεύουν , όχι μόνο οι φίλοι, αλλά και αυτοί οι εχθροί, και οργανωτές των δεινών. Οι τελευταίοι όχι τόσο φανερά βέβαια, παρότι αν κάποιος μπορούσε να εισχωρήσει στην καρδιά τους, θα συναντούσε εκεί και το δικό τους ,μεγάλο θαυμασμό. Γιατί αυτό είναι το προνόμιο της αρετής, τη θαυμάζουν ακόμα και εκείνοι που την πολεμούν. Ενώ αντίθετα, αρνητικό είναι το προνόμιο της κακίας, τη μέμφονται και την κατηγορούν και εκείνοι που την διαπράττουν- «Τοιούτον γαρ η αρετή, και παρά τοις πολεμούσιν αυτήν θαυμάζεται. Τοιούτον κακία, και παρά τοις μετιούσιν αυτήν καταγινώσκεται»!
Δεν είναι μόνο ο επίγειος θαυμασμός όλων των αληθινά πιστών για τη γενναία στάση σας. Είναι και τα συμβαίνοντα στον ουρανό θαυμαστά και απερίγραπτα με λόγια. Ήδη τα ονόματά σας έχουν γραφτεί στο αιώνιο βιβλίο της ζωής που κρατάει για τον καθένα ο Θεός, έχετε συγκαταλεχτεί μεταξύ των αγίων μαρτύρων! Αυτά τα γνωρίζω πολύ καλά , όχι γιατί ευλογήθηκα να αρπαχτώ, όπως ο μακάριος Παύλος στον έβδομο ουρανό, αλλά γιατί έχω μελετήσει καλά το λόγο του Θεού. Που λέει ότι, αν εκείνος που αντιστάθηκε σε παράνομο γάμο, έστω χωρίς να μπορέσει να διορθώσει, παρά μόνο να ελέγξει την παρανομία, ο γιος της στείρας, ο ασκητής της ερήμου Ιωάννης ο Πρόδρομος, και εξ αιτίας του ελέγχου φυλακίστηκε και αποκεφαλίστηκε, είναι μάρτυρας, μάλιστα από μια Ιεροσύνη που παρανομεί και απειλεί , πάθατε τόσα πολλά για την αλήθεια, για να αποκρούσετε και ανατρέψετε τις φοβερά αδιάντροπες συκοφαντίες, φανταστείτε πόσο μεγάλη αμοιβή θα λάβετε από το Θεό! «Δεν επιτρέπεται να πάρεις τη γυναίκα του αδελφού σου Φιλίππου» - Ματθ. 14, 4- είπε ο ανώτερος και γενναίος εκείνος άντρας, και αυτό στάθηκε αρκετό για να κερδίσει ασύλληπτη παρρησία ενώπιον του Θεού.
Κι εσείς από την πλευρά σας είπατε: « Τα σώματά σας είναι έτοιμα να υποστούν κολάσεις και βασανισμούς , κακοποίησέ τα ,υπόβαλέ τα σε όσες τιμωρίες θέλεις, αρνούμαστε να συμφωνήσουμε με συκοφαντίες, χίλιες φορές καλύτερα να πεθάνουμε!». Βέβαια δεν αποκεφαλιστήκατε, όμως αυτά που πάθατε είναι πολύ χειρότερα. Δεν είναι το ίδιο να χάσεις το κεφάλι σου αστραπιαία σε μια στιγμή, με το να παλεύεις χρόνια ολόκληρα με τόσους πόνους , φόβους, απειλές ,φυλακές, απαγωγές, δικαστήρια, δήμιους, αναίσχυντες συκοφαντίες, προσβολές, ύβρεις, κοροϊδίες. Είναι κι αυτό μεγάλο είδος μαρτυρικής άθλησης, και το ανάγει σε κατηγορία μεγάλων αγώνων ο μακάριος Παύλος όταν γράφει τα εξής: « Να θυμάστε τις μέρες που πέρασαν, τότε που γνωρίσατε την αλήθεια, και αγωνιστήκατε και υπομείνατε πολλά παθήματα». Στη συνέχεια αναφερόμενος σ’ αυτή την άθληση προσθέτει. «Άλλους από σας τους διαπόμπευαν με βρισιές και διωγμούς, και άλλοι συμπαραστεκόσασταν σ’ εκείνους που περνούσαν τέτοιες στιγμές»- Εβρ. 10,32. Αν λοιπόν αυτοί που συμπαραστάθηκαν, θεωρεί ότι κατά ένα τρόπο μαρτύρησαν, πολύ περισσότερο μαρτύρησαν εκείνοι που υπέφεραν. Με άλλα λόγια, κι εσείς δεν υπομείνατε έναν, και δύο και τρεις , αλλά πολλούς θανάτους συνειδησιακά, μένοντας de facto σταθεροί και ακλόνητοι στην αγάπη μας.
«Χαρείτε, κι από χαρά σκιρτήστε» - Λουκ. 6,23- αυτό εντέλλεται ο Κύριος του ουρανού. Όχι μόνο να μην πονάτε, και να μην χάνατε το θάρρος σας, αλλά να σκιρτάτε από χαρά, να είστε ευχαριστημένοι , όταν σας κακολογούν με ψεύτικες κατηγορίες ή άλλους χλευασμούς . Κι αν υπάρχουν επί πλέον και τόσα άλλα, σκευωρίες, χτυπήματα, τραύματα, βασανιστήρια, ακονισμένα ξίφη, φυλακίσεις, αλυσίδες, εξορίες, διαπομπεύσεις, αμέτρητα στίφη εχθρών, φανταστείτε πόσος θα είναι ο θείος μισθός, και πόσο υψηλή η αμοιβή από το Θεό. «Χαρείτε , κι από χαρά σκιρτήστε», κρατηθείτε στο γενναίο σας φρόνημα, και γίνετε ακόμα πιο δυνατοί . Αναλογιστείτε πόσους άλλους παρακινήσατε σε ανάλογο αγώνα μ ‘αυτά που υπομείνατε, πόσων αναστηλώσατε το φρόνημα, πόσους αμφιταλαντευόμενους στηρίξατε, όχι μόνο γνωστούς και ενδεχομένως παρόντες, αλλά και άγνωστους και απόντες , όχι μόνο όσους είχαν άμεση αντίληψη των παθημάτων σας, αλλά πολλούς που ζουν μακριά και τα άκουσαν, ωφελήσατε πάρα πολύ. Να έχετε συνεχώς στο νου και στην καρδιά σας και να διαλαλείτε παντού τον αποστολικό λόγο. «Αυτά που τώρα υποφέρουμε δεν ισοσταθμίζουν την δόξα που μας επιφυλάσσει ο Θεός στο μέλλον» - Ρωμ. 8,18.
Να περιμένετε, πολύ σύντομα την κατάπαυση αυτών των δοκιμασιών, και την τέλεια απαλλαγή από αυτές , αλλά και να προσεύχεστε συνεχώς για μένα. Να ξέρετε καλά πως, παρότι έχω υποχρεωθεί να μένω τόσο μακριά, και αρκετό καιρό τώρα σας έχω αποχωριστεί, σας κρατάω όλους μέσα στην καρδιά μου βαθιά, ή πιο καλά μέσα στη θερμή μεγάλη της αγάπης μου αγκαλιά σαν να είμαι παρών μαζί σας εκεί. Ασπάζομαι και γλυκοφιλώ καθένα σας προσωπικά, απλώνω τα χέρια και σας υποδέχομαι στεφανωμένους , και περιμένω να ωφελήσει πολύ όλους μας πνευματικά αυτή η μεγάλη σας αγάπη για μένα και η συνακόλουθη συμπαράσταση. Γιατί αν αυτούς που αγαπούν τόσο τους περιμένει μισθός από το Θεό, σκεφτείτε πόσο μεγάλη ανταπόδοση θείων αγαθών περιμένει εσάς που διαπρέψατε σε αγώνες για την ευσέβεια, και υπομείνατε τόσα πολλά παθήματα»!

...

5. Επιστολή «προς Ονησιοκριτία»

Πρόκειται για επιστολή παραμυθητική για αβάσταχτο πόνο συνεργάτριας μητέρας που συνόδευσε στον τάφο την θυγατέρα της.
«Πόνεσα πολύ κι εγώ, όταν έμαθα το θλιβερό γεγονός . Όμως γνωρίζοντας την πνευματική σου συγκρότηση και εγνωσμένη καρτερικότητά σου, είμαι βέβαιος ότι θα φανείς ανώτερη των περιστάσεων και θα βγεις νικήτρια από αυτή τη συμφορά. Δε λέω ότι δε θα πονέσεις ή δε θα λυπηθείς, πράγμα ανθρωπίνως ακατόρθωτο, παρακαλώ όμως να το κάνεις με μέτρο, γιατί γνωρίζεις ότι τα ανθρώπινα είναι φθαρτά ,και αυτά τα παθήματα σε όλους κοινά , κοινός φυσικός νόμος κατά την απόφαση Κυρίου και Θεού. Όπως επίσης γνωρίζεις ότι αυτό δεν είναι θάνατος, αλλά ταξίδι και μετάθεση από τα χειρότερα στα πιο καλά.
Αναλογιζόμενη αυτά, σήκωνε με γενναιότητα αυτό που συνέβη, και μην παραλείπεις να ευχαριστείς το φιλάνθρωπο Θεό. Γιατί παρότι το πλήγμα είναι βαρύτατο λόγω του ότι νεώτερη αυτή πρόλαβε στο θάνατο εσένα την πρεσβύτερη, το στεφάνι της υπομονής σου θα είναι πιο λαμπρό, και τα βραβεία πιο μεγάλα, αν αντιμετωπίσεις το πένθος σου ευχαριστώντας και δοξολογώντας το Θεό.
Γι’ αυτό, αλλά και για να μην πονώ μαζί σου κι εγώ, θα ήθελα να γνωρίζω αν ένιωσες κάποια ανακούφιση από αυτή τη μικρή μου γραφή, αν διαλύθηκε κάπως το μαύρο σύννεφο της λύπης κι αν μετριάστηκε η οδύνη σου η πολλή. Αν το μάθω αυτό, θα σου στέλνω πλήθος επιστολές, γιατί δεν είναι τυχαίο το ενδιαφέρον μου για την ευγένειά σου, αφού δεν έπαψα ούτε λεπτό να απολαμβάνω την αυθόρμητη και ειλικρινή αγάπη της δικής σου σεμνότητας, την τιμή και το συνακόλουθο σεβασμό. Αυτά δεν τα ξεχνώ ούτε λεπτό, και διατηρώ ζωντανά τα ιερά αισθήματα που έχω για σένα , έστω κι αν αυτή την ώρα, στην εσχατιά της οικουμένης έχω υποχρεωθεί σε περιορισμό»- 192 .

Επιστολές «προς Θεοδώρα»

Σαν το μικρό παιδί που ανοίγει την καρδιά του στη μάνα, εντελώς αυθόρμητα και ειλικρινά, αποθέτει στη συνεργάτρια Θεοδώρα και τις άλλες, το βαρύ φορτίο των δοκιμασιών του στο πρώτο τμήμα, από την Νίκαια ως την Καισάρεια της Καππαδοκίας , της μακράς πορείας προς τον τόπο εξορίας , την Κουκουσό. Μιάς πορείας που άρχισε στην καρδιά του καλοκαιριού – 20 Ιουλίου του 404- κάτω από καυτό ήλιο, και καύσωνα που σε έλιωνε κυριολεκτικά.

«Έχω διαλυθεί , κυριολεκτικά, έχω λιώσει, έχω συναντήσει το θάνατο χίλιες φορές… Αναγκασμένος να οδοιπορώ μέρα-νύχτα, παρότι καιγόμουν στον πυρετό, βασανιζόμουν από αγρύπνια, χανόμουν από έλλειψη και των αναγκαίων για τη ζωή… Υπέμεινα χειρότερα από όσα παθαίνουν οι μεταλλωρύχοι ή οι βαρυποινίτες στην φυλακή. Εν πάση περιπτώσει , ύστερα από αρκετές μέρες οδοιπορίας φτάσαμε στην Καισάρεια μόλις πριν λίγο, και ένοιωσα όπως όταν φτάνει κανείς σε ήρεμο λιμάνι, έχοντας περάσει μεγάλη θαλασσοταραχή. Βέβαια, αυτό δεν άρκεσε να ξεπεράσω όσα κακά έπαθα σ’ εκείνη την τρικυμιώδη οδοιπορία. Τόσο πολύ, τόσο αμετάκλητα με έβλαψαν αυτά που είχα υποστεί. Δεν μπορώ όμως να πω, εδώ ανακουφίστηκα, αρκετά ήπια καθαρό νερό, έφαγα ψωμί που δεν ήταν κατάξερο, και δε μύριζε μούχλα , λούστηκα όχι σε σπασμένα πιθάρια πια, αλλά σε δημόσιο λουτρό, και επιτέλους μου επιτράπηκε να ξαπλώσω σε κρεβάτι και να κοιμηθώ. Θα μπορούσα να σου γράψω περισσότερα, θα σταματήσω όμως εδώ για να μη σου χαλάσω τη διάθεση στενοχωρώντας σε πιο πολύ» - 120

Τώρα, μόλις φτάνει στην Κουκουσό, μαθαίνει ότι η Θεοδώρα αντιμετωπίζει πρόβλημα όμοιο με εκείνο Φιλήμονα και Ονήσιμου. Βάζει στο πλάι τις δυσκολίες του εξόριστου πια σ’ αυτό το απομονωμένο χωριό, και όπως ο αγαπημένος του Απόστολος Παύλος, της γράφει ανάμεσα σε άλλα και τα εξής, άξια πολύ μεγάλης προσοχής. « Θα σου ζητήσω μια χάρη… η οποία αποφέρει πιο μεγάλο πνευματικό κέρδος σε σένα που θα την εκπληρώσεις , παρά σ’ αυτόν που θα τη δεχτεί… Έμαθα ότι ο Ευστάθιος συγκρούστηκε με την εντιμότητά σου, ότι αναγκάστηκες να τον διώξεις από το σπίτι, και ότι έχει εξαφανιστεί. Δεν είμαι σε θέση να γνωρίζω τι ακριβώς συνέβη, για ποιο λόγο τον τιμώρησες τόσο αυστηρά. Τούτο μόνο γνωρίζω και αυτό κυρίως με ενδιαφέρει, η σωτηρία της ψυχής σου, και πάνω σ’ αυτή τη βάση σου γράφω τα επακόλουθα.
Ασφαλώς γνωρίζεις καλά, ότι η παρούσα ζωή είναι σαν το ανοιξιάτικο λουλούδι, ότι περνάει και χάνεται σαν τη σκιά, ότι είναι απατηλή σαν ένα όνειρο. Ενώ, αληθινά, μόνιμα και αμετακίνητα είναι όσα θα μας διαδεχτούν μετά την αποδημία μας από τη γη. Αυτά θα τα έχεις ακούσει πολλές φορές από μένα, αλλά κι εσύ θα έχεις πάνω σ’ αυτά στοχαστεί , και ίσως πολύ προβληματιστεί. Για τούτο δε μακραίνω το λόγο, σπεύδω αμέσως και σου λέω ευθέως τα εξής. Αν κάποιοι σε επηρέασαν άδικα, κι έγιναν αιτία να τον διώξεις, σεβόμενη το δίκαιο, θα έχεις ελπίζω το θάρρος να διορθώσεις το άδικο. Αν πάλι είναι δίκαιο ό,τι έγινε , αν έπρεπε να γίνει έτσι, αναλογίσου τον κανόνα της φιλανθρωπίας, και κάνε αυτό που θα ωφελήσει εσένα από εκείνον πιο πολύ. Μην ξεχνάς ότι αυτός που απαιτούσε από τον άλλο δούλο τα οφειλόμενα εκατό δηνάρια, δεν έβλαψε τόσο εκείνον, όσο πλήγωσε καίρια τον ίδιο του τον εαυτό , αφού λόγω αυτής της μικρόψυχης και τσιγγούνικης απαίτησής του, ματαίωσε τη διαγραφή της δικής του εκ δέκα χιλιάδων ταλάντων μεγάλης οφειλής. Αυτό έχει να πει ότι, όποιος παραβλέπει και συγχωρεί κάποια εις βάρος του λάθη του πλησίον του, ελαφρύνει τη θέση του μελλοντικά, για δικές του ευθύνες ή παραλείψεις. Και, όσο πιο μεγάλα αμαρτήματα των άλλων εις βάρος του συγχωρήσει, τόσο πιο μεγάλης συγγνώμης και αυτός θα αξιωθεί από το Θεό. Η διαφορά εδώ έγκειται στο ότι ενώ αυτός δίνει χάρη σε κάποιο όμοιο ή και υποδεέστερο του , δέχεται από τον Κύριο και Δεσπότη των όλων μεγάλη δωρεά!
Μη μου πεις, «μα έκανε αυτό κι εκείνο που είναι πολύ σοβαρά». Όσο πιο τρομερό παρουσιάσεις ό,τι έγινε, τόσο πιο βάσιμη θα κάνεις την ανάγκη της συγχώρησης, επειδή έτσι θα αποταμιεύσεις για τον εαυτό σου πολύ περισσότερο απόθεμα φιλανθρωπίας από το Θεό. Απόβαλε λοιπόν το ταχύτερο κι αυτή ακόμα τη δίκαιη οργή, υπόταξε με χριστιανική καρτερία το θυμό, πρόσφερέ τα αυτά θυσία στο Θεό. Δώσε τη χαρά και σ’ εμένα που ξέρεις πόσο πολύ σε αγαπώ, δείχνοντας ότι αυτή η σύντομη επιστολή μου είχε μέσα σου απήχηση θετική. Χάρισε και στην ψυχή σου τα μεγάλα που ανέφερα αγαθά, αποδιώχνοντας την ταραχή που σου έφερε αυτό το δεινό. Αποζήτησε έτσι πολλή παρρησία από τον φιλάνθρωπο Θεό για την είσοδό σου στη Βασιλεία των Ουρανών. Η μακροθυμία απέναντι στον πλησίον αποτελεί δραστικό φάρμακο και καθαρτικό. Η Καινή Διαθήκη από τον Ευαγγελιστή Ματθαίο το λέει ξεκάθαρα. «Αν συγχωρήσετε τους ανθρώπους για τα εις βάρος σας παραπτώματά τους, θα σας συγχωρήσει κι εσάς ο ουράνιος Πατέρας σας»- 6,14.
Έκανα ό,τι εξαρτιόταν από μένα… παρακάλεσα , ικέτεψα, ζήτησα χάρη προσωπική, συμβούλεψα αυτά που έπρεπε. Για τις αποφάσεις που θα λάβεις το λόγο και την ευθύνη έχεις εσύ! Εμένα η αμοιβή του Κυρίου με περιμένει, είτε εισακουστεί η παράκληση και συμβουλή μου, είτε δεν εισακουστεί . Γιατί μπορεί να αμειφθεί κανείς από το Θεό και για ένα καλό λόγο, για μια καλή συμβουλή- «έστι γαρ και ρημάτων λαβείν αμοιβήν»! Η προσπάθειά μου δεν απέβλεπε σ’ αυτό, αλλά στο να κερδίσω τη σεμνότητά σου σε ορθή χριστιανική στάση ζωής, ώστε πιο εύκολα να καρπωθείς από τα τωρινά πνευματικά σου αθλήματα τα μελλοντικά και αιώνια αγαθά»- 117.

Από το βιβλίο: «ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΗ ΤΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΞΟΡΙΑ»
Εισαγωγικά- Νεοελληνική απόδοση
ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΟΤΤΑΔΑΚΗΣ
ΕΚΔΟΣΗ
«ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΣΤΕΓΗ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ»