ΘΑΝΑΤΟΣ

Καθώς προσεγγίζει το Πάσχα, οι σκέψεις μας σχεδόν άθελα επικεντρώνονται σ’ ένα θέμα που τόσο πεισματικά περιθωριοποιείται από τα κοσμικά μέσα και την αντιθρησκευτική προπαγάνδα, το οποίο όμως κατά τον έναν ή τον άλλο τρόπο βρίσκεται αναπόφευκτα στο κέντρο της ανθρώπινης συνείδησης∙ το θέμα του θανάτου.
Για τους χριστιανούς , το Πάσχα είναι η γιορτή της νίκης πάνω στο θάνατο, «θανάτω θάνατον πατήσας». Κατά τους αιώνες του κοσμικού θριάμβου του Χριστιανισμού, όταν το Πάσχα ήταν το αυταπόδεικτο κέντρο του έτους, όταν τη χαρά του τη μοιράζονταν άνθρωποι που γινόταν και προσωπική τους χαρά, ο εορτασμός και η σημασία του δε χρειαζόταν καμιά εξήγηση. Σήμερα όμως που οι άνθρωποι ελάχιστα γνωρίζουν ή καθόλου το τι συμβαίνει τη νύχτα του Πάσχα, που δε βιώνουν αυτή την ιδιαίτερη και χαρμόσυνη συγκλονιστική εμπειρία, όταν από το σκοτάδι αναδύεται η πρώτη εξαγγελία του «Χριστός ανέστη» , το Πάσχα έχει πάψει να είναι αυτό που ήταν για αιώνες: η απόδειξη , η μαρτυρία και το σύμβολο της γνήσιας νίκης πάνω στο σκοτάδι, τη θλίψη και την απελπισία του θανάτου.
Η αντιθρησκευτική προπαγάνδα αρέσκεται να ισχυρίζεται πως μια από τις πηγές της θρησκείας είναι ο φόβος του θανάτου: οι άνθρωποι φοβούνται το θάνατο κι έτσι εφηύραν την αθανασία της ψυχής, τον άλλο κόσμο, την αιωνιότητα κ.λπ. Η πραγματικότητα φυσικά είναι πως τίποτε απ’ αυτά δεν ισχύει. Με το σωματικό θάνατο, οι άνθρωποι εξαφανίζονται ολοκληρωτικά, και μετατρέπονται σε μηδέν. Ανέκαθεν με κατέπλησσε το γεγονός πόσο μανιασμένα και με τι απερίγραπτη έμπνευση η προπαγάνδα αγωνίζεται γι’ αυτό το μηδέν. Προσπαθεί να δείξει πως το να διαλύεσαι μέσα στο μηδέν είναι κάτι το θαυμάσιο, το φανταστικό∙ ενώ από την άλλη πλευρά η πίστη στην αιωνιότητα και στην αθανασία είναι κάπως επικίνδυνη και πρέπει να καταπολεμηθεί με κάθε δυνατό τρόπο. Μου φαίνεται όμως πως ακόμη κι αν κάποιος μπορούσε να αποδείξει πως ο θάνατος είναι το απόλυτο τέλος, μετά το οποίο τίποτε άλλο δεν υπάρχει, κι αυτό ακόμη σε τελευταία ανάλυση θα έφερνε λίγη χαρά. Έτσι κάποιος ζει, σπουδάζει, υποφέρει, εμπνέεται, αγαπά, και μετά όλα πάνε, σαν να μην υπήρξαν ποτέ. Και γιαυτό , φαίνεται πως το αιώνιο, ακατάλυτο όνειρο του ανθρώπου για αθανασία, αυτή η επιθυμία του για αθανασία, είναι κάτι το καλό, ευγενικό και αξιοσέβαστο. Όχι όμως! Τίποτε όπως φαίνεται δε μισεί τόσο η αντιθρησκευτική προπαγάνδα όσο την ιδέα της αθανασίας και της πίστης του ανθρώπου στην αιωνιότητα.
Ας σκεφτούμε κάπως λογικά το θέμα. Πρώτα απ’ όλα η πίστη δε θα πρέπει να αισθάνεται ντροπή που ασχολείται με το θάνατο ή που κατηγορείται πως ο φόβος του θανάτου τη γέννησε. Ο θάνατος είναι ένα πολύ σημαντικό φαινόμενο για να αγνοηθεί , όπως αγνοείται από την αντιθρησκευτική προπαγάνδα, που δεν αφιερώνει καμιά σκέψη στο θάνατο σαν να μην υπάρχει ,και για την οποία το τελευταίο πενταετές πρόγραμμα είναι πολύ σπουδαιότερο. Ο φόβος του θανάτου όμως είναι μέρος της ανθρώπινης ύπαρξης, επειδή οι άνθρωποι ενστικτωδώς αισθάνονται ένα είδος τρομακτικής παραφωνίας ανάμεσα στην εμπειρία αυτού που είναι και στη γνώση πως ο εαυτός τους πρέπει να πεθάνει και να τελειώσει. Ανεξάρτητα από το πόσο συχνά λέγεται πως ο θάνατος είναι ένα φυσικό γεγονός, ένας κανονικός νόμος της φύσης, ο εαυτός μου αισθάνεται πως ο θάνατός του δεν είναι μόνο αφύσικος, αλλά και αντίθετος προς τη φύση. Αυτή η ασυμφωνία γεννά το φόβο, επειδή κάθετι το παράξενο ή αφύσικο είναι τρομακτικό. Παρόλο που ακούμε για τη φυσικότητα του θανάτου, ο φόβος που τον συνοδεύει είναι η καλύτερη απόδειξη πως τα πράγματα δεν είναι τόσο καθαρά και απλά. Είναι λογικό οι άνθρωποι να επιθυμούν ό,τι είναι φυσικό. Αλλά ο θάνατος, η εξαφάνιση, η διάλυση στο μηδέν, «η μαύρη τρύπα με τις αράχνες», όπως έλεγε ο Ντοστογιέφσκι, η φοβερή καταβόθρα της ανυπαρξίας, είναι κάτι που κανείς δεν επιθυμεί.
Παντού και πάντοτε ο θάνατος παραμένει ένα μυστήριο που οι άνθρωποι, όσο παραμένουν άνθρωποι κι όχι μηχανές, ρομπότ ή μυρμήγκια, τον αντικρίζουν και φιλοσοφούν γι’ αυτόν. Οι προσπάθειες συνεπώς που γίνονται για να αποσιωπηθεί το θέμα, και να αντικατασταθεί με συζητήσεις για την οικονομία και την πολιτική, όχι μόνον αποτυγχάνουν, αλλά δείχνουν ρηχότητα και στενομυαλιά. Και όταν μας λένε να υπερβούμε το φόβο του θανάτου με την εργασία για τις μελλοντικές γενιές και την ευτυχία τους, καμιά προπαγάνδα δεν αντιλαμβάνεται το πόσο απίστευτα ηλίθιο είναι αυτό. Επειδή αν δεχθούμε πως η ανθρώπινη τραγωδία συνίσταται στη συνειδητοποίηση του θανάτου μας, τότε αυτή η τραγωδία συνεχίζεται και στο μέλλον, ανεξάρτητα από την υλική ευτυχία αυτών των περίφημων μελλοντικών γενεών. Αν οι ανθρώπινες υπάρξεις είναι καταδικασμένες στο μηδέν, αν το τέλος κάθε προσώπου (βεβαίως και δεν υπάρχει ανθρωπότητα γενικά, μόνο άνθρωποι υπάρχουν) βρίσκεται στο μηδέν, τότε επιτρέψτε μου να ρωτήσω: πώς αυτός ο τρομακτικός παραλογισμός θα γίνει λιγότερο παράλογος στο μέλλον με, ας υποθέσουμε ,μεγαλύτερη δικαιοσύνη και καλύτερη θέρμανση των σπιτιών; Αλλά καμιά φιλοσοφία, καμιά ιδεολογία που βασίζεται στην απόρριψη της αθανασίας και της αιωνιότητας δεν μπορεί να υποσχεθεί κάτι περισσότερο. Αν το μηδέν είναι η ανθρώπινη μοίρα, τότε οι εισηγητές του επονομαζόμενου «υπαρξισμού» είναι πολύ λογικότεροι και τιμιότεροι∙ απλούστατα ξεκινούν με το συλλογισμό πως η ζωή του ανθρώπου είναι παράλογη και άσκοπη. Και τότε φυσικά αυτό που είπε ο Λέων Τολστόι, πως «μετά από μια ηλίθια ζωή ακολουθεί ένα ηλίθιος θάνατος», περιέχει μεγαλύτερη αλήθεια απ’ ό,τι τα ατέλειωτα σχέδια και οι συζητήσεις για τις φθηνές ιδεολογίες της μελλοντικής ευτυχίας.
Όλα αυτά μας οδηγούν σε μια απλή βεβαιότητα: ο θάνατος είναι το σπουδαιότερο θέμα που οι άνθρωποι συλλογίζονται και επιχειρούν να καταλάβουν. Υπό κάποια βαθύτερη άποψη, ολόκληρη η ζωή του ανθρώπου περιστρέφεται γύρω από τη λύση του αινίγματος του μυστηριώδους τέλους του. Το βάθος της θρησκείας βρίσκεται στην άρνηση να αποφύγει αυτό το θέμα. Η αντιθρησκευτική όμως προπαγάνδα κρύβει από τους ανθρώπους την πραγματική θρησκευτική διδασκαλία για το θάνατο, και ιδιαίτερα τη χριστιανική διδασκαλία. Εξισώνει αυτή τη διδασκαλία με τον προϊστορικό και πρωτόγονο «ανιμισμό» ,και επί πλέον αποκρύπτει το γεγονός πως η αληθινή έμπνευση του Χριστιανισμού δε βρίσκεται στο συμβιβασμό με το θάνατο, αλλά στον αγώνα για την υπέρβασή του.

Από το βιβλίο «π. Αλέξανδρος Σμέμαν
ΕΟΡΤΟΛΟΓΙΟ
ΕΤΗΣΙΟΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ
ΒΙΩΣΗ ΤΗΣ ΠΙΣΤΗΣ- Β΄»
Μετάφραση από το Αγγλικό:
Ιωσήφ Ροηλίδης
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΚΡΙΤΑΣ